Αικατερίνη Σικλαφίδου
Ένα από τα θέματα που απασχόλησε τον Ελληνικό τύπο τις τελευταίες ημέρες αλλά και τους πολίτες ακαδημαϊκούς ή μη αυτού εδώ του τόπου, ήταν η απόφαση του Υπ. Παιδείας να μετατρέψει το μάθημα της Ιστορίας που διδάσκετε στα Λύκεια της χώρας μας από μάθημα υποχρεωτικής διδασκαλίας σε μάθημα επιλογής.
Αρκετοί τάχθηκαν υποστηρικτές του νέου νομοσχεδίου που θέλει να υποβάλλει προς ψήφιση στη Βουλή των Ελλήνων το Υπ. Παιδείας δια χειρός Άννας Διαμαντοπούλου, αλλά πολλοί αντιτάχθηκα με το εγχείρημα αυτό.
Πανεπιστημιακοί και Ιστορικοί, εξέφρασαν ανοιχτά την αντίθεσή τους με μία επιστολή στην οποία υπογραμμίζουν ότι το εύρος της ελληνικής ιστορίας δεν καλύπτεται από τις ώρες διδασκαλίας και ότι η κίνηση αυτή είναι η καταδίκη του ελληνικού λαού που έχει διασώσει τη μνήμη του από την αρχαιότητα έως σήμερα .
Οι Πανεπιστημιακοί τονίζουν «ότι η ιστορία δεν μπορεί να είναι ζήτημα επιλογής και ότι η ιστορική μνήμη συντελεί στην συνειδητοποίηση της εθνικής ταυτότητας.»
Βασιζόμενοι στην άποψη της Πανεπιστημιακής κοινότητας θα προσπαθήσουμε να κάνομε μια αναδρομή στους αιώνες ψάχνοντας ανάμεσα σε έννοιες όπως «πολιτισμός» , «έθνος» , «πολυπολιτισμικότητα» κ.λ.π να καταλήξουμε στο συμπέρασμα κατά πόσο σωστή ή μη ήταν η κίνηση αυτή του Υπ. Παιδείας.
1. Εμφάνιση των εννοιών πολιτισμός και κουλτούρας
Η λέξη πολιτισμός και η λέξη κουλτούρα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη Δ. Ευρώπη κατά τα τέλη του 18ου αι. και καθιερώθηκαν το 19ο αι., την εποχή των «νεότερων χρόνων» ή της «νεωτερικότητας».
Σήμερα οι έννοιες των λέξεων αυτών είναι ταυτόσημες και σημαίνουν την γλώσσα, την παιδεία, τις συνήθειες τα ήθη και έθιμα, την τεχνολογική εξέλιξη , και τις τέχνες ενός λαού.
2.Η ιστορική εξέλιξη των εννοιών πολιτισμός και κουλτούρα
Η αστικοποίηση του ανθρώπου ήταν αυτή που δημιούργησε την ανάγκη της ανάπτυξης του πολιτισμού. Λόγω της συνύπαρξης και της αναγκαστικής γειτονίας εδραιώνονται οι καλοί τρόποι οι οποίοι καλύπτουν την ανάγκη που νιώθουν οι άνθρωποι για ασφάλεια. Ο συνδυασμός της ασφάλειας με τη δυνατότητα να μην εργάζονται σκληρά για τα προς το ζην είναι αυτός που βοηθά στην ανάπτυξη των τεχνών, της παιδείας, της φιλοσοφίας και των επιστημών και οι καλοί τρόποι αναβαθμίζονται σε ένα κοινό σύστημα αξιών.
Η έννοια των όρων πολιτισμός και κουλτούρα άλλαξαν πολλές φορές την σημασία τους στο πέρασμα των αιώνων σύμφωνα με τις ανάγκες και τις θέσεις που ήθελαν να υπερασπιστούν αυτοί που τις χρησιμοποιούσαν. Έτσι στην περίοδο της αναγέννησης τον 16ο αιώνα η αυλική αριστεροκρατία θέτει σε χρήση το ρήμα εκπολιτίζω και την μτχ πολιτισμένος μαζί με το παράγωγο κοσμιότητα (civility/ civilite) προς περιγραφή των δικών της τρόπων με σκοπό να δείξουν την ανωτερότητά τους. Μια καθαρά ευρωπαϊκή εθνοκεντρική αντίληψη έναντι των λαών του Νέο Κόσμου η οποία στηρίζεται στην υπόθεση ότι ο κόσμος και η πραγματικότητα είναι τμήμα του δικού τους πολιτισμικού συστήματος αξιών. Αυτή η αντίληψη φαίνεται από την συμπεριφορά τους απέναντι σε λαούς που θεωρούσαν απολίτιστους όπως οι ινδιάνοι του Νέου Κόσμου τους οποίους και ήθελαν να εκπολιτίσουν. Οι συγγραφείς μάλιστα της εποχής ταξινομούν τους λαούς σε μία ιεραρχία στη βάση της οποίας υπήρχαν οι άγριοι ,στη μέση οι βάρβαροι και στην κορυφή της οι πολιτισμένοι. Ο Michel de Montaigne είναι ο μόνος που αντιδρά στην αντίληψη αυτή αντιπαραθέτοντας στον ευρωπαϊκό εθνοκεντρισμός την θεμελιακή αρχή του πολιτιστικού συσχετισμού η οποία όμως δεν βρήκε απήχηση στο κοινό της εποχής του.
Το 18ο αιώνα η εμφάνιση έργων όπως το «Χίλιες και μία νύχτες κ.α.», γλωσσολογικών και ηθολογικών μελετών από μη ευρωπαϊκούς πολιτισμούς όπως Ινδίες Αμερική και Ασία κλονίζουν την αντίληψη αυτή και μαζί με το κίνημα του Διαφωτισμού το οποίο αμφισβητεί την απολυταρχία και τις αξίες της και οραματίζεται ένα μεταρρυθμιστικό πολιτισμικό και πολιτικό κίνημα. Η έννοια του πολιτισμού για τους διαφωτιστές είναι η ενιαία , οικουμενική και σύνθετη πορεία προόδου της ανθρωπότητας προς την τελειότητα μέσα από διαδοχικά εξελικτικά στάδια. Στόχος η ανάπτυξη της γνώσης , της επιστήμης μέσα από την καθοδήγηση του ορθού λόγου δηλ. της λογικής ώστε να επιτευχθεί η ευτυχία και η ελευθερία του ανθρώπου. Ωστόσο ο ευρωπαϊκός εθνοκεντρισμός υπάρχει και στον διαφωτισμό σε μικρότερη κλίμακα βέβαια σε σχέση με την αριστοκρατία του προηγούμενου αιώνα. Ταυτόχρονα ο όρος «κουλτούρα»για τους διαφωτιστές θεωρείται μέρος της ευρύτερης έννοιας του πολιτισμού ως κινητήρια δύναμη για την πρόοδο των λαών.
Ο όρος όμως δεν βρίσκει την ίδια απήχηση και στη Γερμανία όπου οι διανοούμενοι όντας παραγκωνισμένοι από την πολιτική ζωή καταφεύγουν στο χώρο του πνεύματος. Έτσι ο όρος «κουλτούρα» για τους γερμανούς διανοούμενος είναι αληθινή αρετή και ηθικότητα, η μόρφωση και ο εσωτερικός πλούτος του ατόμου και έρχεται σε αντίθεση με την ρηχή εξωτερική ευγένεια που προάγει η αριστοκρατία και γίνεται το έμβλημα της σύγκρουσης μεταξύ τους. Υποστηρικτής της αντίθεσης αυτής εμφανίζεται ο Herdel (1780) ο οποίος εισάγει μία νέα έννοια στον όρο κουλτούρα. Κατά τον Herdel κουλτούρα είναι τα ιδιαίτερα ήθη, έθιμα, ο τρόπος σκέψης, οι τέχνες, οι τεχνικές και οι γνώσεις δηλ το συνεκτικό σύνολο στοιχείων που αποτελεί την ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού / έθνους/ φυλής. Φτάνουμε λοιπόν στην πρώτη συστηματική διατύπωση του εθνικού δόγματος «Κάθε έθνος, κάθε πολιτισμική κοινότητα δικαιούται να αποτελεί μια πολιτική οντότητα.» Ο Χέρντερ ήταν και ο πρώτος που όρισε το «εθνικό κράτος» ως το μόνο «φυσικό κράτος». Γράφει «το πιο φυσικό κράτος είναι αυτό που αποτελείται από ένα μόνο λαό με ένα μόνο εθνικό χαρακτήρα».
Η επίδραση των ιδεών του Herder είναι φανερή σε ολόκληρο το 19ο αιώνα. Η επιστήμη της κοινωνικής ανθρωπολογίας ή εθνολογίας δίνει μια ευρεία έννοια στους όρους «κουλτούρα» και «πολιτισμός» και τα ορίζει ως το σύνθετο σύνολο των ικανοτήτων ή συνηθειών που αποκτά ο άνθρωπος ως μέλος της κοινωνίας. Για πρώτη φορά επικρατεί η αντίληψη ιστορικών εποχών αυτόνομων , πολιτισμικά συνεκτικών και μοναδικών ενοτήτων. Ο έντονος ευρωπαϊκός εθνοκεντρισμός μαζί με την ιδέα του εξελικτισμού δημιουργούν το αίσθημα της ανωτερότητας των Ευρωπαίων μια παραφθορά της ιδέας του Διαφωτισμού και προωθεί την άποψη ότι ο πολιτισμός αντιπροσωπεύεται από την Ευρώπη. Έτσι ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τον αποικιοκρατικό επεκτατισμό της Ευρώπης σε Ασία και Αφρική και από την κυριαρχία της φυλετικής προκατάληψης (ρατσισμού).
Στην περίοδο του πρώτου μισού του 20ου αιώνα οι έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας διαχωρίζονται πλήρως και το σύνολο των πνευματικών στοιχείων που διακρίνουν μια κοινωνία όπως αξίες δοξασίες ήθη έθιμα παράδοση γλώσσα τέχνη κτλ αποτελούν τον όρο κουλτούρα ενώ το σύνολο των υλικών τεχνοβιομηχανιών και επιστημονικών στοιχείων τα οποία και μεταδίδονται μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων, τεχνογνωσία , τεχνολογία, τεχνικές πλαισιώνουν τον όρο πολιτισμό.
Οι μεγάλες όμως αλλαγές στις έννοιες «πολιτισμός» και «κουλτούρα» έρχονται στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα Ο μύθος της μονόδρομης εξέλιξης του πολιτισμού με πρώτους τους Ευρωπαίους καταρρέει μαζί με τον αποικιοκρατισμό. Οι ευρωπαίοι συνειδητοποιούν τις καταστροφικές συνέπειες που επέφεραν οι πόλεμοι στο όνομα του «πολιτισμού». Βασιζόμενοι λοιπόν πάνω στη θεωρία του Herder περί εθνικών πολιτισμικών παραδόσεων και ταυτοτήτων δημιουργούν ένα νέο όρο την «πολιτισμική κληρονομιά»και αποδέχονται την πολιτισμική ποικιλία ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα στα πλαίσια του δημοκρατικού κράτους. Η συμμετοχή όλων των κοινωνικών στρωμάτων στην τέχνη ανοίγει νέους δρόμους στην καλλιτεχνική έκφραση και κάτω από την επίδραση του ανθρωπολόγου Franz Boas ο οποίος υποστήριζε ότι «Ο πολιτισμός περιλαμβάνει όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνικής συμπεριφοράς μιας κοινότητας, τις αντιδράσεις του ατόμου όπως αυτές επηρεάζονται από την ομάδα με την οποία συμβιώνει, και το προϊόν των ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως αυτές καθορίζονται από αυτές τις συνήθειες.» επέρχεται η σύζευξη των δύο εννοιών και συμπερασματικά πολιτισμός = κουλτούρα και κουλτούρα= πολιτισμός.
Κατά τον 20ο αιώνα εμφανίζεται η έννοια της παγκοσμιοποίησης με κύρια χαρακτηριστικά την αυξανόμενη αλληλεξάρτηση, ενσωμάτωση και τριβή μεταξύ ανθρώπων και εταιρειών σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ένα σύμπλεγμα σχέσεων στα πεδία της οικονομίας, του εμπορίου, της κοινωνίας, της τεχνολογίας, της κουλτούρας και της πολιτικής. Ο όρος χρησιμοποιείται τουλάχιστον από το 1944, αλλά ο πρώτος που τον χρησιμοποίησε σε οικονομικό πλαίσιο ήταν ο Theodore Levitt . Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα ιδιαίτερα περίπλοκο σύμπλεγμα φαινομένων και σχέσεων, εντούτοις μπορεί κάποιος να τη διαχωρίσει σε διάφορες πτυχές
- βιομηχανική παγκοσμιοποίηση - η ενίσχυση και επέκταση των πολυεθνικών εταιρειών
- χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση - η ανάδυση παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών και η πιο εύκολη πρόσβαση σε εξωτερικές χρηματοδοτήσεις για εταιρικούς και κρατικούς δανειζόμενους
- πολιτική παγκοσμιοποίηση - η επέκταση των πολιτικών συμφερόντων σε περιοχές και χώρες που δεν γειτνιάζουν με τα πολιτικά ισχυρά κράτη
- παγκοσμιοποίηση της πληροφόρησης - αύξηση της ροής πληροφόρησης
- η πολιτισμική παγκοσμιοποίηση - ανάπτυξη διαπολιτισμικών επαφών και δημιουργία μιας παγκόσμιας κουλτούρας.
3. Πολιτισμός –Κουλτούρα –Έθνος -Κράτος και περίπτωση της Ελλάδος
Πάνω στη θεωρία του Ηerder περί εθνικών κρατών δημιουργήθηκαν τα εθνικά κράτη. Η έννοια «έθνος» με τον όρο όμως «ομοεθνία», η καταγωγή δηλαδή από το ίδιο έθνος, υπήρχε στην Ελλάδα από την αρχαιότητα. Στο ίδιο συμπέρασμα μας οδηγεί και το δελφικό παράγγελμα «ομοίοις χρω» η συναναστροφή με «ομοίους» δηλαδή με άτομα που μιλάμε την ίδια γλώσσα, έχουμε κοινά πολιτισμικά στοιχεία όπως ήθη κι έθιμα (μουσική – χορός- φαγητό ), κοινή παιδεία και κατ’ επέκταση κοινή ιστορία, κοινούς αγώνες στην πορεία της ιστορίας.
Από τον 5ο αιώνα π.Χ ο Ηρόδοτος καταγράφει τα συνδετικά στοιχεία που ένωναν τις πόλεις-κράτη: η κοινή καταγωγή, η γλώσσα, η θρησκεία, τα ομότροπα ήθη Η συνειδητοποίηση αυτή συνεχίζεται στην ελληνική και βυζαντινή περίοδο με σταθμό ίσως τη φράση του αυτοκράτορα της Νικαίας Ιωάννη Βατατζή προς τον πάπα Νικόλαο Θ’ το 1250: «είμαστε το αρχαίο γένος των ελλήνων από το οποίο άνθησε η σοφία για όλον τον κόσμο».
Το 2ο αιώνα πΧ ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει στα κείμενα του τη λέξη «πολιτισμός». Άρα για την Ελλάδα ο όρος πολιτισμός και η έννοια έθνους δεν ήταν άγνωστη προϋπήρχε στην συνείδηση του Ελληνικού Λαού κι αυτό αποδεικνύει τη συνέχειά του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Η δημιουργία αυτής της «εθνικής συνείδησης» ήταν εκείνη που ενίσχυε την ικανότητα των Ελλήνων να αντιστέκονται σε απειλές εναντίων της εθνικής ακεραιότητας και πολύ περισσότερο σε περιόδους σκλαβιάς. Αυτά όλα μέχρι και σχεδόν το τέλος του προηγούμενου αιώνα όπου η Ευρώπη έζησε δύο πολέμους με όλες τις συνέπειες που αυτοί επέφεραν και τα κράτη της πολέμησαν για την εθνική τους ανεξαρτησία.
Στο αρχές όμως του 21ου αιώνα οι αντιλήψεις αυτές διαφοροποιούνται. Η πολυπολιτισμικότητα της σύγχρονης κοινωνίας ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης και της μετακίνησης των πληθυσμών έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα . Αν και η παγκοσμιοποίηση περισσότερο ελέγχει τον οικονομικό τομέα , πολλές αλλαγές για να γίνουν αποδεκτές από μία χώρα πρέπει να βρεθεί ο τρόπος εκείνος ώστε η ομαλή τους εμπέδωση από το λαό να είναι εφικτή και σίγουρη.
Στα πλαίσια αυτής ακριβώς της πολυπολιτισμικότητας και στην όσο πιο γρήγορη αφομοίωση της το Υπουργείο Παιδείας αποφάσισε να εξοστρακίσει το μάθημα της Ιστορίας από το Λύκειο μετατρέποντας το σε μάθημα επιλογής.
Πολλοί βρέθηκαν συμπαραστάτες στο εγχείρημα αυτό το οποίο είχε ξεκινήσει εξ’ αρχής από το βιβλίο της ΣΤ’ Δημοτικού , θεωρώντας ότι το προηγούμενο σύστημα προήγαγε την «εθνική ταυτότητα» και τον «εθνοκεντρισμό» ιδέες αντίθετες με την νέα τάξη πραγμάτων.
«Η αδιάσπαστη πολιτισμική συνέχεια από την αρχαιότητα και η αξία της ομογένειας που προβάλλεται από τα βιβλία της ιστορίας, δημιουργεί τον εθνικό μύθο της κοινής καταγωγής μεταξύ ομοεθνών πολιτών. Μεταδίδετε έτσι η έμμεση πληροφορία ότι τα μέλη του Έθνους έχουν μεταξύ τους σχέση φυσική και ότι το Έθνος είναι μια μεγάλη εθνική οικογένεια. Αυτή η έμμεση αναγωγή των δεσμών μεταξύ ομοεθνών πολιτών στη συγγένεια, καλλιεργεί μια ξενοφοβία και δεν αποκλείει τους εθνικούς άλλους ως κατώτερους αλλά ως διαφορετικούς από το εμείς , με αποτέλεσμα την νομιμοποίηση του αποκλεισμού τους. Έτσι η έμφαση στην ομογένεια καλλιεργεί ξενοφοβικές στάσεις και το ενδεχόμενο να μετατραπεί ο εθνικισμός σε ρατσισμό»
«Η προβολή του ενιαίου και συμπαγούς ελληνικού έθνους κατασκευάζεται από τα βιβλία της ιστορίας με επιλεκτική χρησιμοποίηση στοιχείων της πραγματικότητας και μέσα από την παράκαμψη τον ιστορικού πλαισίου και των ιστορικών επιδράσεων. Αυτό προκύπτει από την περιγραφή του – εθνικού εαυτού- ως διαχρονικής οντότητας που η απαρχή της βρίσκεται στην αρχαιότητα και διατηρείται αναλλοίωτη έως σήμερα, χάρη στην ικανότητα των Ελλήνων να αντιστέκονται σε απειλές της εθνικής ακεραιότητας. Συγκροτείται έτσι ένα συλλογικό υποκείμενο ομοιογενές και αδιαφοροποίητο στο χρόνο, το οποίο αναπαρίσταται ανθρωπομορφικά με τον όρο – Ελληνισμός-. Ο όρος αυτός οδηγεί στην αποσιώπηση των εξελίξεων που οδήγησαν στη διαμόρφωση του ελληνικού έθνους-κράτους και κατασκευάζει την πληροφορία της αδιάσπαστης συνέχειας».
Με λίγα λόγια η κοινή καταγωγή πολιτών είναι ένας εθνικό μύθος που προάγει την ξενοφοβία με τελικό αποτέλεσμα τον ρατσισμό και πως διαφορετικές φυλές ή λαοί υπήρξαν κάτω από τον όρο «Ελληνισμός» ο οποίος κρύβει γεγονότα και κατασκευάζει την πληροφορία του εθνικού ελληνικού κράτους για την συνέχειά του. «Διαπαιδαγωγούνται έτσι τα παιδιά από το μάθημα της ιστορίας να αγαπούν την πατρίδα τους για λόγους που δεν έχουν καμία σχέση με την ιστορική πραγματικότητα. Μαθαίνουν να είναι περήφανοι γιατί είναι απόγονοι της – κλασσικής αρχαιότητας – και του Βυζαντίου, γιατί η ελληνικότητα τους είναι μια ιδιότητα χωρίς ιστορική διάπλαση και το έθνος τους αξία υπερχρονική και ομοιογενής. Επομένως ιστορία που διδάσκεται στο σχολείο καλλιεργεί το γνήσιο πατριωτικό φρόνημα ως μία ηθική κατηγορία και καθόλου δεν προάγει ούτε την ιστορική συνείδηση, ούτε την κρίση, ούτε την πολιτική διαπαιδαγώγηση ότι ο πολιτισμός είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας και ότι τα ιστορικά γεγονότα συνδέονται μεταξύ τους πράγμα που θα έκανε τη γνώση του παρελθόντος ερμηνευτική φαινομένων του παρόντος»
Με την εμφάνιση λοιπόν της νέας τάξης πραγμάτων , της πολιτιστικότητας δηλαδή, η ιστορία που διδασκόταν στα σχολεία μέχρι σήμερα θεωρούμε ότι είναι μία ιστορία με πολλά παραλειπόμενα. Ανατρέπονται λοιπόν όσα γνωρίζαμε για τους αγώνες του ελληνικού έθνους για ελευθερία και την εξέγερση του 1821, για το Βυζάντιο το οποίο κάτω από την ελληνική γλώσσα και θρησκεία μπόρεσε και απέκτησε ομοιογένεια και προφανώς ο ρόλος της αντίστασης την περίοδο του 2ου παγκοσμίου πολέμου να ήταν διαφορετικός από αυτόν που γνωρίζουμε.
Τι στόχο όμως έχει πραγματικά η αλλαγή και ο εξοστρακισμός της ιστορίας από το Λύκειο;
Ξεκινώντας από τον ορισμό της πολυπολιτισμικότητας θα μπορούσαμε να πούμε με απλά λόγια ότι η πολυπολιτιστικότητα είναι η έννοια της ένταξης, η ενσωμάτωση στην κουλτούρα, στην παράδοση, στην ταυτότητα, την οποία η χώρα έχει ήδη διαμορφώσει επί αιώνες από τους μετανάστες. Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης για να εγκατασταθείς και να εργαστείς πρέπει πρώτα να μάθεις την γλώσσα, στη Γερμανία μαθαίνεις και την ιστορία. Σεβαστό και κατανοητό ώστε να μπορέσεις να αφομοιωθείς διατηρώντας όμως τον πολιτισμό σου την κουλτούρα σου την διαφορετικότητα σου, πράγματα που σέβεσαι και θαυμάζεις στην χώρα στην οποία φιλοξενείσαι και το αντίθετο η ίδια η χώρα σέβεται την κουλτούρα σου.
Αντιλαμβανόμαστε ξαφνικά ότι για το Υπ Παιδείας η πολυπολιτισμικότητα δεν είναι η συμβίωση διαφορετικών σ έναν τόπο, αλλά το ξερίζωμα της ταυτότητας μας, της ιστορίας μας , της περηφάνιας μας και τέλος της εθνικής μας συνείδησης, όχι γιατί η εθνική συνείδηση εμποδίζει στην πολυπολιτισμικότητα. ούτε γιατί η συνύπαρξή μας μ’ έναν τούρκο ή έναν γερμανό θα δημιουργήσει σ’ αυτούς αίσθημα κατωτερότητας λόγω της μακραίωνης ιστορίας μας και της περήφανης αρχαιοελληνικής καταγωγής μας.
Ζούμε με τούρκους, ζούμε με γερμανούς και άγγλους και σεβόμαστε την κουλτούρα τους. Δεν θεωρούμαστε ανώτεροι , ούτε μισούμε για πράγματα που γίνανε αιώνες πριν. Γνωρίζουμε και κατανοούμε την ιστορία μας σημαίνει αποκτούμε ιδανικά, παύουμε να αδιαφορούμε για τα δεδομένα που με αίμα κατακτήθηκαν, συνειδητοποιούμε γιατί πρέπει να προστατεύουμε την πατρίδα μας και γιατί όχι να προωθούμε τη σοφία των προγόνων μας , όχι ως ένδειξη ανωτερότητας έναντι των άλλων αλλά ως πηγή γνώσεων που μεταλαμπαδεύετε σε όλους για να συμβάλλουμε στην δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου για το μέλλον. Προς αυτόν τον δρόμο θα έπρεπε να διδάσκεται η ιστορία και όχι να ενισχύεται η θέση του εξοστρακισμού της από τα σχολειά μας.
Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι θέμα παιδείας . «Είναι καθαρά πολιτικό. Η όλη συζήτηση στρέφεται για τον μέλλον της ιστορίας στην Ελλάδα, για το μέλλον της Ελλάδος ουσιαστικά. Προάγεται έτσι η διαμόρφωση μιας «πολυπολιτισμικής» κοινωνίας η οποία θα προάγει στόχους άλλων πολιτικών μορφωμάτων πολυπολιτισμικού χαρακτήρα και εάν αυτό κρίνεται σκόπιμο θα πρέπει σαφώς να μάθουμε ποια ταυτότητα θα αντικαταστήσει την ταυτότητα των διάφορων λαών και εάν αρκεί η πολιτική ταυτότητα , αυτό , θα πρέπει να είναι προϊόν βούλησης του κάθε λαού» όπως αναφέρει ο Ι. Κολιόπουλος.
Προάγεται η εξάλειψη της εθνικής συνείδησης την στιγμή που οι χώρες της Ευρώπης αρχίζουν ξανά να προαγάγουν την δική τους εθνική συνείδηση όπως η Βρετανία και η σοσιαλιστικού τύπου Ολλανδία. Γιατί λοιπόν όταν η Ευρώπη στρέφεται στην επαναφορά της εθνικής ταυτότητας η Ελλάδα κάνει ακριβώς το αντίθετο; Γιατί κατά έναν τρόπο η εθνική μας συνείδηση ενοχλεί τους γείτονές μας, δημιουργεί «ρατσιστική νοοτροπία» και ίσως εμποδίζει στην σκέψη παραχώρησης εδαφών και συνύπαρξη στο αιγαίο προς ένδειξη καλής γειτονίας και κατά δεύτερον όπως είπε κάποιος επί προεδρίας Νίξον « Οι Έλληνες είναι ένα έθνος πολύ δύσκολο να το τιθασεύσεις .Έτσι, θα πρέπει να χτυπήσουμε βαθιά, στις πολιτιστικές του ρίζες. Ίσως μετά να είναι πιο προσεκτικό, εννοώ, να επιτεθούμε στη γλώσσα τους, στη θρησκεία τους, στα διανοητικά και ιστορικά αποθέματα τους. Θα πρέπει να εξαφανίσουμε κάθε δυνατότητα εξέλιξης τους, διάκρισης και επικράτησης τους, έτσι ώστε να μη μας ενοχλούν στα Βαλκάνια, στην ανατολική μεσόγειο και τη μέση ανατολή, που είναι μια νευραλγική περιοχή στρατηγικής σημασίας για της Η.Π.Α.»
Πιο έθνος θα δεχόταν την εξαφάνισή του ;
το «έθνος» χωρίς εθνική συνείδηση,
το έθνος που η πολυπολιτισμικότητα έσπασε την ομοιογένεια και την ενότητα, το «έθνος» που έβαλε σε δεύτερη μοίρα τη διδασκαλία της γλώσσας του,
το «έθνος» που έχασε τη μνήμη του
Είναι γνωστό ότι λαός χωρίς ιστορία είναι λαός χωρίς μέλλον και αυτό γιατί όπως είπε και ο Ευριπίδης « όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν» δηλαδή ευτυχισμένος εκείνος που γνωρίζει την ιστορία του διότι η ιστορία πληροφορεί, διαφωτίζει και ο άνθρωπος με βάση τα ιστορικά δεδομένα ερμηνεύει γεγονότα, καταστάσεις, αλλά, προλαβαίνει , κατανοεί και ρυθμίζει την ιστορία την οποία ο ίδιος γράφει.
4. Ανακεφαλαίωση
Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, το συμπέρασμα που εξαγάγουμε είναι ότι το Υπ. Παιδείας υπό την καθοδήγηση της Κυβέρνησης σήμερα, προσπαθούν και κάνουν αυτό που πάρα πολύ απλά ο Milan Kundera « Το πρώτο Βήμα για να εξοντώσεις ένα έθνος είναι να διαγράψεις την μνήμη του. Να καταστρέψεις τα βιβλία του, την κουλτούρα του, την ιστορία του. Μετά να βάλεις κάποιον να γράψει νέα βιβλία, να κατασκευάσει μια νέα παιδεία, να επινοήσει μια νέα ιστορία. Δε θα χρειαστεί πολύς καιρός για να αρχίσει αυτό το έθνος να ξεχνά ποιο είναι και ποιο ήταν. Ο υπόλοιπος κόσμος γύρω του θα το ξεχάσει ακόμη πιο γρήγορα.».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αβδελά Ε ,Χρόνος, Iστορία και εθνική ταυτότητα στο ελληνικό σχολείο, 1997.
2. Ανδρούσου Αλ.κ.άλ., ΕΑΠ Πάτρας,2001.
3. Δημητριάδης Δημήτριος, Τα Δελφικά Παραγγέλματα, Θρακικός Οιωνός, Αλεξανδρούπολη.
4. Ένωση Ιστορικών Ελλάδος, πληρ. Συντακτών επιστολής
5. Λ Π Αλεξανδρούπολης, Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό,Αλεξανδρούπολη,2011
6. Φραγκουδάκη Α., Δραγώνα Θ. (επιμ.), Τι είναι η πατρίδα μας;, Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997.
7. Levitt, Theodore. Globalization of markets, Harvard Business Review, 1983
5. Milan Kundera,Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης,Οδυσσέας,αθηνα,1990,
9. Ι.Κολιόπουλος, η ΕΜΣ και το επιστημονικό της έργο, www.ems.gr/koliopoulos.doc
10.Χολέβας Κων. Άρθρα, http://www.efkozani.gr/xolebas/xolebas.htm
11.Wikipedia, http://el.wikipedia.org/
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Γ. ΓΚΟΥΝΤΙΝΑΚΗ – ΜΠΙΤΖΟΥ
ggkounti@med.duth.gr
Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και σήμερα η επιτακτική ανάγκη του ανθρώπου για συνεχή απόκτηση νέας γνώσης και μάθησης, για τον περιβάλλοντα χώρο και την ύπαρξή του, τον οδήγησε στην αναγκαιότητα της μόρφωσης, της καλλιέργειας, της διαπαιδαγώγησης, της εκπαίδευσης και κατ΄ επέκταση της παιδείας του, του πολιτισμού του.
Τον 1ο αι. π.χ. ο Κικέρων για πρώτη φορά χρησιμοποιεί μεταφορικά τη λέξη cultura animi, δηλ. «καλλιέργεια ψυχής».
Κατά την εποχή της Αναγέννησης, οι ουμανιστές Thomas Moore και Roger Bacon διατύπωσαν τις λέξεις cultura intellecti δηλ. «καλλιέργεια του νού» και έτσι δημιουργήθηκε η ιδέα και το ιδεώδες του Ουμανισμού, θεμελιωτική βάση του οποίου αποτελεί η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία και Παιδεία π.χ. αναφέρουμε την κοσμοαντίληψη «Μέτρον πάντων χρημάτων άνθρωπος» (1) του Πρωταγόρα, τις ανθρωποκεντρικές αξίες πάνω στις οποίες ήταν θεμελιωμένη η αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία, τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη του Πλάτωνα, καθώς και πλείστων άλλων αξιόλογων προσώπων.
Αμέσως μετά, το διαφωτιστικό κίνημα απέβλεπε στην ανάπτυξη της γνώσης και της επιστήμης υπό την καθοδήγηση του Ορθού Λόγου και στόχος του η ευτυχία και η ελευθερία του ανθρώπου με συνεχή γνώση για βελτίωση των συνθηκών της κοινωνικής του ζωής.
Οι αντιπαραθέσεις και αντιδράσεις κατά του διαφωτιστικού κινήματος των ιδεών του Herder (1780), που θεωρεί την κουλτούρα ως «ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού» και ότι «μόνο η καλλιέργεια της μητρικής γλώσσας μπορεί να κάνει έναν λαό να βγεί από την κατάσταση της βαρβαρότητας», όρισαν την έννοια του έθνους, θεωρώντας το «εθνικό κράτος ως φυσικό πολιτικό θεσμό και ως νόμιμη αρχή οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας»
Τα εθνικά κράτη δημιούργησαν την εθνική τους πολιτισμική ταυτότητα αναλαμβάνοντας τη διάδοση ενός «συγκεκριμένου προτύπου εθνικής κουλτούρας μέσω της εκπαίδευσης και της καλλιέργειας της εθνικής συνείδησης».
Από την αντίληψη περί κουλτούρας του Herder επηρεάστηκαν - αφενός μεν οι ιδεολογίες του Εθνικισμού, Ρατσισμού, καθώς και το καλλιτεχνικό κίνημα Ρομαντισμός, με αποτέλεσμα τoν Ευρωκεντρισμό στην Ευρώπη, αφετέρου δε καταλυτικά η πορεία μιας άλλης κοινωνικής επιστήμης, της Ιστορίας με την διαμόρφωση μιας ιδιαίτερης σχολής , του ιστορισμού.
Ως ιστορία νοείται η χρονική εξέλιξη κάθε γεγονότος, ιδιαίτερα των γεγονότων που συνδέονται με την ανθρώπινη δράση . Ακόμη πιο συγκεκριμένα, «ιστορία είναι η επιστήμη που επισκοπεί με την χρονολογική σειρά τα γεγονότα που αναφέροντα σε ένα ανθρώπινο σύνολο, βασισμένη στην κριτική εξέταση του υλικού που προσφέρουν οι πηγές, αναλύοντας και ερμηνεύοντας την αιτιώδη σχέση τους» και η γραπτή έκθεση των γεγονότων ονομάζεται ιστοριογραφία.
Τα σκήπτρα της ιστοριογραφίας τα πήραν και τα κράτησαν επί αιώνες οι Έλληνες αναδεικνύοντας σημαντικούς ιστοριογράφους και ιστορικούς, όπως π.χ. τα πρώτα σπέρματα της ιστοριογραφίας τα βρίσκουμε στον Όμηρο. Αργότερα ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο οποίος δικαίως ονομάστηκε από τον Ρωμαίο πολιτικό Κικέρωνα «Πατέρας της Ιστορίας», ο Θουκυδίδης ο οποίος με την διεισδυτικότητα, αμεροληψία, πληρότητα, γλωσσική ευφυΐα έδωσε στην ανθρωπότητα ένα πολύτιμο «κτήμα ες αεί», ο Ξενοφών με τα περίφημα έργα του «Ελληνικά», «Κύρου ανάβαση», «Κύρου Παιδεία» «Αγησίλαος», ο Αριανός με το αξιόλογο έργο του «Αλεξάνδρου Ανάβαση» όπου για μας είναι η βασικότερη πηγή γνώσης για την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και πολλοί άλλοι σύγχρονοί μας έχουν καταξιώσει την Ιστορία μας.
Όλο τον 19ο αιώνα η ιδέα του Ουμανισμού δέσποζε σε κάθε συζήτηση για την παιδεία, σε όλες τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης και όπως ήταν φυσικό απλώθηκε και σε όλες τις επιστήμες και σε όλες τις κοινωνίες και καθιερώθηκε ως κοινωνικός –οικουμενικός Ουμανισμός, οπότε ξαναβρίσκει την ανθρωπιστική ουσία του και αποτελεί το όραμα για ένα καλύτερο κόσμο που θα διέπεται από την Ισότητα την Ελευθερία την Ειρήνη και την Ανθρωπιά.
Όπως είναι φυσικό ο νεοελληνικός διαφωτισμός κινήθηκε σε περιοχές όπου ήκμαζε το ελληνικό στοιχείο σε διάφορους τομείς δραστηριότητας. Οι σχολές, οι Ακαδημίες και τα ελληνικά τυπογραφεία βοήθησαν τις διαδικασίες της αφομοίωσης και ενδεχομένως της μετάλλαξης των ιδεών. Με αποτέλεσμα την ιδιαίτερη άνθηση της παιδείας αλλά και την ωρίμανση της ιδέας της επανάστασης του υπόδουλου ελληνικού έθνους.
Η εθνική παιδεία ήταν ανέκαθεν αρμοδιότητα των κρατών. Υπάρχουν βέβαια κάποιες γενικές κατευθυντήριες γραμμές αλλά, η παιδεία τόσο ως εκπαίδευση, ως μόρφωση και ως καλλιέργεια απαιτεί συνεχή εκσυγχρονισμό και προσαρμογή στις ανάγκες που δημιουργεί το διεθνές εκπαιδευτικό σύστημα, λαμβάνοντας υπόψη και τον πολιπολιτισμικό χαρακτήρα των κοινωνιών και της δημογραφικής σύνθεσης των εκπαιδευόμενων.
Σχετικά όμως με το μάθημα της ιστορίας και την απόφαση του Υπουργείου παιδείας να το βγάλει από τον κορμό της υποχρεωτικής διδασκαλίας στη Β΄ και Γ΄ Λυκείου και να το μετατρέψει ως μάθημα επιλογής
παρά τις αντικρουόμενες απόψεις τον περασμένο Οκτώβριο της υφυπουργού κ. Εύης Χριστοφιλοπούλου που δήλωνε «Στόχος του υπουργείου είναι η αναβά-θμιση της διδασκαλίας της Ιστορίας» και του υφυπουργού κ. Γιάννη Πανάρετου ότι «Είμαστε περήφανοι για την Ιστορία μας και γι΄ αυτό θα παραμείνει κεντρικό αντικείμενο στην εκπαίδευση των Ελλήνων μαθητών» δεν μπορεί παρά να αποτελεί εμπαιγμό, ανησυχία και προβληματισμό σε όλη τη μαθητική και εκπαιδευτική κοινότητα.
«Η παραγκώνιση του κατεξοχήν ανθρωπιστικού μαθήματος , το οποίο διαμορφώνει δημοκρατικές συνειδήσεις , ανθρώπους με ευαισθησίες, πολίτες συνειδητούς και προβληματισμένους και Έλληνες με επίγνωση της ταυτότητα και της ιδιαιτερότητάς τους δεν μπορεί παρά να βρίσκει αντίθετους του εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, λόγω της θέσης τους, γίνονται κάθε μέρα μάρτυρες της ημιμάθειας και της αμηχανίας των μαθητών, αλλά και αποδέκτες της επιθυμίας τους για βαθιά και ουσιαστική γνώση, που θα τους βοηθήσει να αποκωδικοποιήσουν αμφίβολης παρέλευσης πολιτικά μηνύματα και να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καιρών για ώριμους και ευαισθητοποιημένους πολίτες. Το μάθημα της Ιστορίας, πέρα από το ότι ανταποκρίνεται στους παραπάνω σκοπούς, είναι και το κατεξοχήν μάθημα - αντίδοτο στους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης και τον αφελληνισμό» (2).
Αυτό σημαίνει υποβάθμιση , «εξοστρακισμός» άρα καταρράκωση και σταδιακή παραίτηση των μαθητών από την συμμετοχή τους σε κάθε μορφή σχολικής δραστηριότητας και κατά συνέπεια περιθωριοποίηση, αδράνεια.
Η ανθρωπότης, όπως όλοι μας γνωρίζουμε, το μεγαλύτερο μερίδιο του πολιτισμού της το οφείλει στην Ελλάδα, όπως αναφέρουν και εξυμνούν οι ποιητές π.χ. ο Γκαίτε «ότι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο είναι και η Ελλάδα για την ανθρωπότητα», ο Πασκάλ «εκτός από τις τυφλές δυνάμεις της φύσεως κάθε τι άλλο που ξεχωρίζει μέσα στον ανθρώπινο πολιτισμό έχει ελληνική και μόνο προέλευση» και ο Βολταίρος «στην Ελλάδα οφείλουμε τα φώτα μας και το σύνολο των αρετών μας».
«Επανειλημμένα τονίζεται ότι οι λαοί πρέπει να γνωρίζουν την ιστορία τους. Ευτυχής είναι εκείνος που γνωρίζει την ιστορία, έλεγαν οι αρχαίο προγονοί μας. Οι λαοί πρέπει να ενθυμούνται την ιστορία τους. Όποιος ενθυμείται το παρελθόν, διδάσκεται για το παρόν και το μέλλον, ενώ οι λαοί που λησμονούν είναι καταδικασμένοι να υποπέσουν σε λάθη»(3).
Δεν γνωρίζουμε βέβαια τα κίνητρα του Υπουργείου για την απόφαση αυτή αλλά θα πρέπει να είμεθα πολύ προσεκτικοί στο να εκμαιεύσουμε τις προθέσεις του. Αυτό το αφήνουμε να το δείξει ό χρόνος..
Ίσως να επικρατεί η άποψη της “Oυδετερότητας” για να μη θεωρηθούμε
Εθνικιστές μπροστά στις έννοια της παγκοσμιοποίησης
Θεωρώ όμως, κάτω από την ομβρέλα αυτής της βαριάς κληρονομιάς μας, που δικαιολογημένα είμεθα περήφανοι ως έθνος, ότι οι διδάσκαλοι, οι ιθύνοντες και οι διοικούντες τον τόπο μας έχουν υποχρέωση και πρέπει να προσέξουν πολύ την ουσιαστική και συνεχή πνευματική καλλιέργεια της μαθητικής κοινότητας, την επαρκή και πλήρη διδασκαλία της ιστορίας μας,
χωρίς ιδεολογήματα και ιδεολογίες, ώστε, σεβόμενοι και την πολιπολιτι-σμικότητα της κοινωνίας μας, να υπερασπισθούμε τα κοινά μας οράματα και τις ηθικές αξίες και αρετές και να επιλύσουμε όλοι μαζί πλέον τα δύσκολα και πολυποίκιλα προβλήματα και τις προκλήσεις του μέλλοντος, γιατί αντίθετα θα σκοτώσουμε τον «Όμηρο» όπως αναφέρουν οι πανεπιστημιακοί διδάσκαλοι Victor DavisHanson και John Heath στη μελέτη τους με τίτλο «Ποιος σκότωσε τον Όμηρο» ή τους εαυτούς μας με τα ίδια μας τα χέρια και πιθανόν να αφανίσουμε το Ελληνικό μας DNA γιατί «λαός που αγνοεί την ιστορία είναι καταδικασμένος σε αφανισμό».
Εάν κάποιοι προτίθενται να μας αφανίσουν ως έθνος με ποικίλους τρόπους δεν θα το καταφέρουν, εμείς θα αντισταθούμε και αυτοί θα διστάσουν την τελευταία στιγμή και θα υποκλιθούν μπροστά στην παρακαταθήκη του λαμπρού παρελθόντος.
Πηγές
«ΛΠΑ Εκαταίος»
«Βικιπαίδεια»
«Πάπυρος- Λαρούς-Μπριτάνικα»
Υποσημειώσεις
- «Μέτρο όλων των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος»
Αναφορές
2). Ηλίας Σβερώνης , Πρόεδρος της ΕΛΜΕ Καρδίτσας (21-1-2011) Κarditsanews.gr
3). Σωκράτης Παππάς, πρώην Πρόεδρος της ΕΛΜΕΚ και αιρετό μέλος του ΠΥΣΔΕ
Καρδίτσας(21-1-2011) Κarditsanews.gr
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Κεραμαράκης Σταύρος - Μητρουλάκη Δήμητρα
traianoupoli@hotmail.com
Εισαγωγή
Γενικά στοιχεία για τον Ουμανισμό
Ουμανισμός είναι η ονομασία που δόθηκε σε ένα ευρύτερο διανοητικό κίνημα, προάγγελος του οποίου υπήρξε η Νέα Μάθηση. Στον ουμανισμό αποδίδεται η έννοια της ανθρώπινης προσωπικότητας, την οποία παρήγαγε η νέα έμφαση στη μοναδικότητα και την αξία του ατόμου καθώς επίσης και η γένεση της ιστορίας ως μελέτης της διαδικασίας των αλλαγών κι επομένως της έννοιας της προόδου.
Το κίνημα συνδέεται ακόμα με την αναζωπύρωση της επιστήμης, δηλαδή της αρχής ότι τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται αληθινό παρά μόνο αφού υποβληθεί σε έλεγχο και αποδειχθεί, και του πολιτισμού και τις αξίες του κλασικού κόσμου. Ως προς την τέχνη, συνοδεύτηκε με την αναβίωση του ενδιαφέροντος για το ανθρώπινο σώμα και τη μοναδικότητα του ανθρωπίνου προσώπου. Ως προς την πολιτική, τόνισε την ιδέα του κυρίαρχου κράτους ως αντίπαλου δέοντος της χριστιανικής κοινότητας αποτελώντας έτσι την απαρχή της νεότερης εθνικότητας
Συμβολή Ουμανισμού στην εκπαίδευση
Κατά την αναγέννηση
Ο ουμανισμός αποτελεί το ιδεολογικό υπόβαθρο της Αναγέννησης της κλασικής παιδείας, ταυτόχρονα όμως η ιδεολογία του είναι απόρροια αυτής της Αναγέννησης, ενώ επηρεάζει με τις αρχές του τις μετέπειτα εξελίξεις. Το κίνημα του ουμανισμού ευνοήθηκε από την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου, την εξάπλωση του εμπορίου και τον πλουτισμό της μεσαίας τάξης, η οποία στο πλαίσιο του έντονου ανταγωνισμού που αναπτύχθηκε μεταξύ πόλεων, αλλά και αρχόντων, ανέλαβε το ρόλο του προστάτη των γραμμάτων και των τεχνών.
Ο αναγεννησιακός ουμανισμός ξεκίνησε από την Φλωρεντία και εξαπλώθηκε στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη στα τέλη του 14ου αιώνα με έμφαση στην εξατομίκευση της ανθρώπινης κρίσης, την υλική και ηθική ευημερία του ανθρώπου με επίκεντρο την επίγεια ζωή, σε αντίθεση με την επουράνια και θεοκρατική επικέντρωση του μεσαίωνα.
Στόχος της εκπαίδευσης για τους ουμανιστές είναι η διαμόρφωση χαρακτήρα, ολοκληρωμένων, ελεύθερων ανθρώπων (Homo Universalis). Η εξειδίκευση και ο βιοπορισμός δεν είναι στους στόχους τους, εφόσον απευθύνονται στην αριστοκρατία. Κατά την Αναγέννηση εμφανίστηκε η έννοια του πολιτισμού η οποία προερχόμενη από τη λέξη «για τον πολίτη» όριζε την ευπρέπεια, την κοσμιότητα και την ευγένεια τρόπων και υιοθετήθηκε από τα μέλη της αριστοκρατίας.
Ο Έρασμος (1469-1536) ήταν ο πρώτος που έθεσε θέμα στήριξης της παιδείας από το κράτος. Επιπλέον διατυπώθηκαν έννοιες όπως ο πολιτισμικός σχετικισμός ο οποίος σύμφωνα με τον Μοντενιέ, γύρω στο 1580, διατύπωσε την θεμελιακή αρχή ότι δεν υπάρχει νόημα και αξία σε τίποτα λόγω της έλλειψης ενός κοινού σημείου αναφοράς και γι’ αυτό θα πρέπει να εξετάζεται η κάθε κουλτούρα ως ένας αυτοδύναμος κόσμος. Μια άλλη έννοια που διατυπώθηκε ήταν ο εθνοκεντρισμός, ο οποίος συνιστά την τάση να εκτιμώνται τα έθιμα, η τέχνη και οι θεσμοί μια κοινωνίας, με άλλα λόγια η κουλτούρα της, ως ανώτερη όλων των άλλων.
Κατά τον διαφωτισμό
Ο Διαφωτισμός αποτελεί σημαντικό πνευματικό κίνημα που τοποθετείται στα μέσα του 18ου αιώνα, τον οποίο οι ίδιοι οι Γάλλοι Διαφωτιστές απεκάλεσαν «Siècle des lumières», θεωρώντας εαυτούς ως φωτοδότες.
Ο Διαφωτισμός παρατηρήθηκε αρχικά στην Γαλλία και αργότερα στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης προετοιμάζοντας παράλληλα το έδαφος για την Γαλλική Επανάσταση. Οι διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και ενάντια στην τυρρανική διακυβέρνηση και την καταπίεση που ασκούσε η Εκκλησία.
Βασικός φορέας των νέων ιδεών που έφερε ο Διαφωτισμός ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη που μέχρι εκείνη την εποχή παρέμενε αποκλεισμένη από το σύστημα της απολυταρχίας. Ανάμεσα στους σημαντικούς εκφραστές του Διαφωτισμού τοποθετούνται ο Βολτέρος και ο Μοντεσκιέ. Οι Διαφωτιστές Ντενί Ντιντερό και Ζαν Νταλεμπέρ συγκρότησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο του Διαφωτισμού στην Εγκυκλοπαίδεια. Παράλληλα ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ διατύπωνε τη θεωρία του Κοινωνικού Συμβολαίου, προτρέποντας σε μια Ευρώπη που θα υποστήριζε τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Οι διαφωτιστές είχαν ορίσει ως πολιτισμό μια αέναη, οικουμενική διαδικασία κοινωνικής προόδου. Η συνείδηση της πολιτισμικής ανωτερότητας έγινε το σύνθημα των ευρωπαϊκών αποικιοκρατών. Εκφράστηκαν έννοιες όπως ο εξελικτισμός, θεωρώντας της την θεωρία της φυσικής εξέλιξης του Δαρβίνου ως μία αλληγορία για την κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη. Επιπλέον ο Χέρντερ εξέφρασε την αντίληψη ότι η κουλτούρα είναι η πολιτισμική ταυτότητα του κάθε λαού. Τέλος υπήρξε το ρεύμα συγγραφέων με πρωταγωνιστή τον Γκαίτε και του καλλιτεχνικού αισθητικού κινήματος του ρομαντισμού.
Σύγχρονη ελληνική εκπαίδευση/παιδεία
Η εκπαίδευση στην αρχαία και σύγχρονη Ελλάδα
Στη περίοδο της Αθηναϊκής πόλης, ο λόγος για την ιδιότητα και την παιδεία του πολίτη προσεγγίζεται κυρίως μέσα από τις αρχές της Αριστοτελικής φιλοσοφίας. Η παιδεία του πολίτη συνιστούσε κατά κύριο λόγο την παροχή ουμανιστικής παιδείας, δηλαδή λογοτεχνίας, ποίησης, δράματος, τεχνών και γραμμάτων, μουσικής και ευρύτερης δημοκρατικής παιδείας.
Ωστόσο παρατηρείται πως στο ελληνικό σχολείο επικρατούν ανεπαρκείς μέθοδοι διδασκαλίας και «μηχανικοί» μέθοδοι εξέτασης μαθημάτων όπως είναι η Ιστορία με μοναδικό στόχο της επιτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις του Πανεπιστημίου. Και όλα αυτά, συμβαίνουν στη χώρα που γεννήθηκε η ιστορική επιστήμη καθώς και άλλες θεωρητικές και θετικές επιστήμες.
Στόχοι σύγχρονου σχολείο
Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα θα έπρεπε να έχει θέσει στόχους όπως:
- Η διαπολιτισμική και πολυπολιτισμική ιδεολογία που να συνδέει τις παραδόσεις με τη γνώση του πολιτισμού των άλλων.
- Η διαμόρφωση ανθρώπων-πολιτών με δημοκρατικό πνεύμα, δημοκρατικές αξίες, ηθικές αρετές και στάσεις (όπως η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η ανεκτικότητα, η συνεργασία, η ευαισθησία, η σωφροσύνη).
- Η διαμόρφωση κριτικού ανθρώπινου νου/σκέψης.
Και αυτά μπορούν να επιτευχθούν μέσω:
- Της ανθρωποκεντρικής ή ουμανιστικής παιδείας με την πλατειά έννοια του όρου. Συναίρεση της ουμανιστικής παιδείας με την επιστημο-τεχνική εκπαίδευση.
- Της απελευθερωτικής, ουμανιστικής παιδεία και παιδαγωγίας για την καλλιέργεια του «νου και της ψυχής» όπως έλεγαν οι αρχαίοι, για τη διαμόρφωση ανθρώπων-πολιτών με κριτική σκέψη, ευστροφία πνεύματος, αυτογνωσία, φαντασία, δημοκρατικές αρετές και διαθέσεις.
Κατάργηση του μαθήματος της Ιστορίας
Πρόταση κατάργησης
Στο πλαίσιο των αλλαγών για το «Νέο Λύκειο», το μάθημα της Ιστορίας εντάσσεται σε μία ομάδα μαθημάτων κάτω από την ονομασία «Αρχαιογνωσία», ενώ η διδασκαλία της περιορίζεται στην «Αρχαία Ιστορία» και την «Ιστορία των ιδεών», ενώ η «Ιστορία της Ευρώπης» εντάσσεται στην ομάδα των «Κοινωνικών Επιστημών».
Η «Νεότερη Ιστορία» δεν υπάρχει στο πρόγραμμα, ενώ στην Α’ Λυκείου, η Ιστορία παραμένει υποχρεωτικό μάθημα με 3 ώρες διδασκαλίας την εβδομάδα. Στη Β’ και Γ’ εντάσσεται μόνο ως μάθημα επιλογής. Παρατηρείται, δηλαδή, ουσιαστικά ένας «εξοστρακισμός» του μαθήματος από το «Νέο Λύκειο» καθώς το εύρος της δεν καλύπτεται από τις 3 ώρες διδασκαλίας στην Α’ Λυκείου.
Αυτό επισημαίνουν επιφανείς ιστορικοί και Πανεπιστημιακοί, μέλη της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρίας συμπληρώνοντας πως «θα επρόκειτο για μια καταδίκη του ελληνικού λαού, που έχει διαδώσει την ιστορική του μνήμη από την αρχαιότητα ως σήμερα, να υποστεί μέσα από μία ελλειπτική και πτωχή Παιδεία τη μείωση της ιστορικής του γνώσης, με αποτέλεσμα την εξασθένηση της ιστορικής του συνείδησης».
Αίτια κατάργησης
Σύμφωνα με το Υπουργείο, τα νέα μέτρα δίνουν έμφαση στις γενικές ικανότητες, που θα πρέπει να αποκτήσουν οι μαθητές για να μπορούν να ζήσουν δημιουργικά ως δημοκρατικοί πολίτες στο πλαίσιο τόσο της ελληνικής, όσο και της διεθνούς κοινότητας. Στόχος τους η ουσιαστική γνώση για την ιστορική κοινωνική, οικονομική και πολιτική συγκρότηση της κοινωνίας και γι’ αυτό το λόγο τα μαθήματα θα επιλέγονται με βάση τη χρησιμότητά τους στην καθημερινή ζωή και με τη μορφωτική τους αξία.
Είναι κατανοητό, ότι κάτι τέτοιο δεν επρόκειτο να συμβεί και τα αποτελέσματα μιας τέτοια πράξης θα έχουν τα αντίστροφα αποτελέσματα. Η ανεπαρκής εκμάθηση της ελληνικής ιστορίας θα μειώσει την ιστορική συνείδηση των νέων και την μεταλαμπάδευση αξιών όπως η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η συνεργασία, η ευαισθησία και η σωφροσύνη, αξίες που διδάσκονται μέσα από την ελληνική ιστορία.
Επιπλέον θα μειώσει την κριτική σκέψη και φαντασία των νέων. Αυτό θα συμβεί διότι δεν θα δίνεται η δυνατότητα της εκμάθησης της ιστορίας δια μέσω των χρόνων ώστε να γίνει η μετέπειτα κρίση. Κυριότερο όλων, βέβαια, είναι η μη διδαχή των δημοκρατικών αρετών και διαθέσεων τις οποίες μετέδωσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας οι πρόγονοι μας.
Η άγνοια της πραγματικής ελληνικής ιστορίας των ανθρώπων που συνθέτουν αυτή τη στιγμή τα Υπουργεία, τα οποία προτείνουν αυτές τις μεταρρυθμίσεις, οδηγούν στην κατάργηση της μη επαρκούς εκμάθησης της ελληνικής ιστορίας. Αυτοί οι άνθρωποι, έχοντας μεγαλώσει εκτός της Ελλάδος και έχοντας διδαχθεί την ελληνική ιστορία από την πλευρά των υπολοίπων κρατών δεν μπορούν να κατανοήσουν την σημαντικότητα του μαθήματος σε σχέση με τις γνωσιακές αξίες που προσφέρει.
Γενικά συμπεράσματα και σχόλια
Όπως ειπώθηκε παραπάνω, είναι σημαντική η σωστή διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας, της μοναδικότητας του Ελληνικού πνεύματος και της διαχρονικής του αξίας σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος. Η επαρκής διδασκαλίας της θα διαδώσει ιστορική γνώση και διάφορες αξίες στους νέους. Αξίες όπως ο πολιτισμός, ο οποίος περιλαμβάνει ταυτόχρονη παραγωγή νέων σημασιών και διατήρηση των παλαιοτέρων και η κουλτούρα η οποία περιλαμβάνει την διδασκαλεία παιδείας και καλλιέργειας.
Η παραγωγή μαζικής κουλτούρας παραπέμπει στην ιδέα ενός ιδιαίτερου πολιτισμού τον οποίο παράγει η «μάζα», ή παράγεται για χάρη της μάζας βοηθά στην απαιτούμενη αμφίδρομη επικοινωνία ανάμεσα στον παραγωγό και τον αποδέκτη του πολιτισμού. Η επιρροή της μαζικής κουλτούρας όμως, κυρίως δε του μεταμοντερνισμού, οδηγεί στην απαξίωση της χρησιμότητας των ελληνικών σπουδών και της ελληνικής ιστορίας.
Βιβλιογραφία
Δύο Θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, ΕΑΠ, Πάτρα 2001
Αγραφιώτης Δ. Πολιτιστικές Ασυνέχειες, εκδόσεις, Ύψιλον, Αθήνα, 1967.
Φίλιας Βασίλης, Κοινωνιολογία του Πολιτισμού: Βασικές Οροθετήσεις και κατευθύνσεις, 1ος τόμος, Αθήνα, εκδόσεις, Παπαζήση, 2000
Adorno Th., και Horkheimer M., Κουλτούρα και Πολιτισμός, μετ. Ζ. Σαρίκας, εκδόσεις, Κριτική, Αθήνα 1987
Williams R., «Η έννοια της κουλτούρας» στο Κουλτούρα και Ιστορία. μτφρ. Β. Αποστολίδου, εκδόσεις, Γνώση, Αθήνα 1994
Ν. Βερνίκος-Σ.Δασκαλοπούλου, Πολυπολιτισμικότητα, οι Διαστάσεις της Πολιτισμικής Ταυτότητας, Αθήνα 2002, Εκδ. Κριτική.
William Haviland, A, Anthropology, Hartcourt College Publishers, New York 2000.
Arnold Hauser, Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης, Τομ. 3, Ροκοκό, Κλασσικισμός, Ρομαντισμός, Κάλβος, Αθήνα 1976.
Colin Renfrew/Paul Bahn Αρχαιολογία, Θεωρίες Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές, Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2001
Βούρτσης Ι., κ.α., Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, Τόμ. Α΄, Ε.Α.Π, Πάτρα 1999
Τζούλιο Κάρλο Αργκάν, Η μοντέρνα τέχνη, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης ΑΣΚΤ Αθηνών, μτφρ. Λίνα Παπαδημήτρη, Ηράκλειο 2004
Philip Smith, Πολιτισμική Θεωρία, εισαγωγή Ν. Μπουμπάρη, εκδ. ΚΡΙΤΙΚΗ, 2006
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΚΑΛΑΜΟΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ-ΓΚΙΟΥΜΟΥΣΙΔΗΣ Κ. ΧΡΗΣΤΟΣ
chgioum@hotmail.com
Κάθε λαός και κάθε κράτος είναι υπερήφανο για τα εθνικά, τα πολιτισμικά, τα γλωσσικά στοιχεία του, αλλά συχνά προσπαθεί να περιορίσει την εισβολή αντίστοιχων ξένων στοιχείων, στον δικό του πολιτισμό. Έτσι καταφέρνει να προστατεύει την πολιτιστική του ταυτότητα. Οι ενασχολούμενοι με την ιστορία των νοοτροπιών αναζητούν την αιτία που κάνει τους Νεοέλληνες τόσο αμυντικούς και απειλούμενους μέσα στην εθνική τους ταυτότητα. Η επικοινωνία είναι η κορυφαία ανθρώπινη εκδήλωση. Χωρίς αυτήν, ο άνθρωπος σταματάει να υπάρχει. Το γλωσσικό ζήτημα λειτούργησε διττά στα πνευματικά μας πράγματα. Ωστόσο, είναι ενθαρρυντικό ότι όλο και περισσότερο, από μεγάλη μερίδα ανθρώπων ακούμε και διαβάζουμε καλύτερα Ελληνικά, ως προς τις ιστορικές πηγές και το υλικό που «φτάνει» στα χέρια μας.
Η γλώσσα που κάθε λαός έχει διαμορφώσει ήταν πάντα και είναι ο άξονας που στρέφεται ο εθνικός βίος. Η σημερινή Ελλάδα υπάρχει ως έθνος και ως κράτος, χάρη στο γεγονός ότι ο λαός της μιλάει ελληνικά. Διδάσκεται την μακραίωνη ιστορία του ελληνικού κόσμου, που αποτελεί θησαυρό και χαρακτηριστικό της κληρονομιάς μας. Πιστεύει ότι όσο περισσότερο μαθαίνουμε, ίσως και σπουδάζουμε πάνω σε αυτό το χώρο, ενεργοποιείται η ουσιαστική σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν μας, τόσο περισσότερο τρέφεται η εθνική συνείδηση.
Σύμφωνα με το Δοκιμιογράφο Άγγελο Τερζάκη, μονάχα με ένα βιβλίο στο χέρι, συγκεντρωμένος κάποιος σε μια γωνιά, βρίσκεται ενώπιος -ενωπίω, μόνος αντίκρυ στη συνείδησή του, σε συνάφεια με το νου του, που, θέλοντας και μη, αρχίζει κι αυτός να ψελλίζει, να ζωντανεύει, να οραματίζεται.
Ο ελληνικός λαός είναι εφημεριδο - δίαιτος, νομίζει πως μόνο με τα αναγνώσματα του ημερήσιου Τύπου διαμορφώνει τον εσωτερικό του κόσμο, που αποτελεί σαφέστατα λάθος τακτική. Το σχολείο, με τη σειρά του, κάποιες φορές αντιπαθητικό το διάβασμα. Όλα αυτά αποτελούν πραγματικότητα και μόνο κάτι παρήγορο δεν μπορούν να είναι . Όλοι ξέρουμε πολύ καλά, πως ο τρόπος αυτός είναι λανθασμένος.
Η διεύρυνση της γνώσης, η ταχύτατη απαξίωσή της, αλλά και οι μεταβαλλόμενες ανάγκες της οικονομίας, αποτελούν τη νέα πραγματικότητα που όλοι βιώνουμε. Μια «νέα παιδεία» που θα χαρακτηρίζεται όχι μόνο από τη μετάδοση γνώσεων, αλλά και από την ευκαιρία να αποκτήσουν οι νέοι αυτογνωσία. Για τον άνθρωπο που θέλει να ευημερήσει στη σημερινή κοινωνία, ο συντηρητισμός και η στενότητα αντίληψης είναι οι χειρότεροι εχθροί που μπορεί να αποκτήσει.
Το σύγχρονο σχολείο, θα πρέπει να βοηθάει το νέο άνθρωπο να δημιουργεί σωστή προσωπικότητα και να τον γαλουχεί με τις αξίες του πατριωτισμού.
Η παιδεία μας, έντονα εθνική και ελληνοκεντρική. Οι αρχές της σε όλα τα ελληνικά συντάγματα διατυπωμένες, με άλλα λόγια αλλά με το ίδιο πάντα νόημα, καταξιωμένες από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα, μέσα από τα αιώνια ιδεώδη των ελληνικών αξιών, όχι απλά αντέχουν στο χρόνο και στέκουν σε κάθε εποχή, αλλά αντιμετωπίζουν την παραχάραξη των ιδανικών μας.
Είμαστε υποχρεωμένοι μέσα από το σχολικό έργο, να κάνουμε συστηματική προσπάθεια για το είδος και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, που το ενδιαφέρον της ενώ είναι ανθρωποκεντρικό, δεν καταφέρνει να δαμάσει με τρόπο αρεστό τη νέα γενιά. Τα σχολεία, έχουν ευθύνη για την παραπέρα πορεία του μαθητή. Φτιάχνουν ανθρώπους με βασικούς σκοπούς την πρόοδο και τον πολιτισμό προς το καλό. Καταξιώνει τον άνθρωπο, από την άλλη πλευρά, η παιδεία και δεν τον αφήνει οπισθοδρομικό.
Το σχολείο από μόνο του αποτελεί για όλους μικρούς και μεγάλους ένα ευεργετικά γενεσιουργό χώρο της μάθησης, της ανάπτυξης και της προόδου σε κάθε κοινωνία. Ανανεώνει και αναπαράγει πότε θετικά και πότε αρνητικά τον άνθρωπο.
Πρόταση για να γίνει προαιρετικής παρακολούθησης μάθημα η ιστορία στη Β’ και Γ’ λυκείου έκανε η επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης & Θρησκευμάτων στο πλαίσιο της αναμόρφωσης του Λυκείου.
Μάλιστα, σύμφωνα με την πρόταση της επιτροπής που ηγείται η κυρία Θάλεια Δραγώνα, η ιστορία του Βυζαντίου και του 1821 κόβονται, ενώ η αρχαία ελληνική ιστορία ενσωματώνεται στο μάθημα επιλογής “Ιστορία των Ιδεών”, στο οποίο διδάσκεται Ευρωπαϊκή Ιστορία.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα της ιστορίας και σύμφωνα με μαρτυρίες, μας διδάσκουν ότι οφείλουμε να μείνουμε εθνικά ενωμένοι, στενά προσκολλημένοι στα ιδεώδη της πατρίδας, της θρησκείας και της ελευθερίας μας, που οδήγησαν στους σταυραετούς εκείνους της ελευθερίας μας, στις επάλξεις των συνόρων μας.
Πάντα οι ηθικές δυνάμεις είναι υπέρτερες από τις υλικές. Το φιλελεύθερο ελληνικό πνεύμα κάνει αταλάντευτα τη διαδρομή του δια μέσου των αιώνων.
Προς όλους αυτούς που πολέμησαν, που συνέβαλαν, που αγωνίστηκαν, που αποδείχτηκαν άξιοι απόγονοι ενδόξων προγόνων και θυσιάστηκαν για το καλό της ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ, όλα τα παραπάνω κάνουν υπερήφανη την εθνική μας μνήμη.
Ό, τι ωραίο και υψηλό υπάρχει στη ζωή, είναι αποτέλεσμα μόχθου. Πολλές φορές η φιλία με τα βιβλία είναι προτιμότερη από τη φιλία με τους ανθρώπους. Ακόμα και όταν η τεχνολογία και η ταχύτητα μας γοητεύουν περισσότερο.
