ΒΑΣΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΑΛΥΣΗ

(ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΤΙ ΨΗΦΙΖΟΥΜΕ!)

Ακούμε συνεχώς σήμερα πολιτικούς όρους όπως νεοφιλελευθερισμός, σοσιαλισμός, «δεξιός», «αριστερός» κ.ά. που πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι πραγματικά σημαίνουν κι εκφράζουν, έστω κι αν «τυφλά» τους υποστηρίζουν ή τους αποκηρύσσουν! Πολύ κόσμος φαίνεται ότι ψηφίζει κάποιο κόμμα χωρίς να γνωρίζει τι ψηφίζει αληθινά! Η παραπληροφόρηση συχνά κυριαρχεί. Υπάρχουν μάλιστα πολιτικοί και κόμματα που άλλα διακηρύσσουν κι άλλα υποστηρίζουν πραγματικά. Τα ράσα όμως δεν κάνουν τον παπά! Είναι εξαιρετικά σημαντικό λοιπόν να γνωρίζουμε τι σημαίνουν αληθινά οι όροι που διαμορφώνουν την πολιτική, το μέλλον μας στη χώρα αυτή, την ίδια μας τη ζωή! Να ξέρουμε τι ακριβώς υποστηρίζουμε και ψηφίζουμε, ώστε να είμαστε συνειδητοποιημένοι ψηφοφόροι και πολίτες! Στο παρόν άρθρο παρουσιάζω ένα βασικό λεξικό πολιτικής ορολογίας, βασισμένο σε ιστορικά στοιχεία που προέκυψαν μετά από σχετική έρευνα που στηρίχθηκε σε ανάλογη βιβλιογραφία. Θεωρώ αυτή την παρουσίαση χρήσιμη κι επίκαιρη ως ιδέα, εφόσον στη χώρα μας υπάρχει φανερή έλλειψη πολιτικής παιδείας. Η μελέτη και κατανόηση των ιστορικών στοιχείων οδηγεί αναπόφευκτα σε κάποια λογικά συμπεράσματα, τα οποία παρουσιάζονται και με τη μορφή προσωπικών παρατηρήσεων. Άρα, πέρα από την απλή παράθεση ιστορικών στοιχείων-όρων,  η ανάλυση προχωρά και σε προσωπικές κρίσεις, με τις οποίες μπορεί κάποιος να μη συμφωνεί αλλά πιστεύω ότι αξίζει να τις διαβάσει, εφόσον τεκμηριώνονται με λογικά επιχειρήματα. Τέλος, μέσα από όλα αυτά, θα παρατηρήσετε ότι προκύπτουν αποκαλυπτικά συμπεράσματα και για την κρίση που βιώνει η Ελλάδα, μια κρίση που αποδεικνύεται κυρίως πολιτική, έχοντας και παγκόσμια εμβέλεια! Διαβάστε προσεκτικά κι ίσως αλλάξετε γνώμη για πολλά από αυτά που πιστεύατε για χρόνια! Το ίδιο συνέβη κάποτε και σε μένα! Πιθανόν να μείνετε έκπληκτοι τελικά!

Η δημοκρατία γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Η αλήθεια είναι ότι δεν αποτελούσε μια δημοκρατία για όλους με ίσους όρους, όπως νοείται σήμερα, αλλά (αν και φυλετική-ταξική) ήταν μια άμεση δημοκρατία, πραγματικά επαναστατική για τα δεδομένα της τότε εποχής. Η σύγχρονη δημοκρατία είναι αντιπροσωπευτική κι όχι άμεση. Στα σημερινά δημοκρατικά πολιτεύματα στεγάζονται πολλά πολιτικά κόμματα που βασίζονται σε ανάλογες πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικές θεωρίες. Τι αντιπροσωπεύουν όμως αληθινά όλα αυτά τα πολιτικά κινήματα; Ποια είναι η ιδεολογία που βρίσκεται πίσω από τα κόμματα; Ας εξετάσουμε τα πιο βασικά πολιτικά σχήματα, προχωρώντας και πίσω από τη «βιτρίνα»:

Καπιταλισμός: είναι ένα οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων, οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά, η παραγωγή, το εμπόριο κι οι υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο-στόχο το κέρδος, που παράγεται από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης (χειρωνακτικής ή πνευματικής). Ο καπιταλισμός προτάσσει ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών, επιμήκυνση του χρόνου εργασίας, ελευθερία των απολύσεων, μείωση των κοινωνικών δαπανών και κοινωνικών δικαιωμάτων, φορολογικές απαλλαγές για τους επιχειρηματίες. Η καπιταλιστική μορφή ανάπτυξης που προτάσσει οδηγεί συχνά στη λεγόμενη καπιταλιστική κρίση. Ο καπιταλισμός επιβιώνει, ή ακόμα και ενισχύεται, με τις ανθρώπινες συμφορές, ακριβώς επειδή δεν εμφανίστηκε στην ιστορία για να τις απαλύνει αλλά για να δημιουργεί κέρδος ακόμα κι από αυτές! Είναι γεγονός ότι κανένα άλλο ιστορικό σύστημα δεν παρήγαγε περισσότερο πλούτο (για τους λίγους) και κανένα δεν παρήγαγε περισσότερη καταστροφή (για τους πολλούς!) Ο καπιταλισμός συσχετίζεται στενά με τον όρο «Δεξιά» (βλ. παρακάτω)

Φιλελευθερισμός: αποτέλεσε αρχικά ένα σύνολο ιδεών - φιλοσοφικό ρεύμα που έθεσε ως κύριο στόχο την πολιτική, κοινωνική ή οικονομική ελευθερία του ατόμου. Ο όρος όμως χρησιμοποιείται για διάφορες ιδεολογίες, οι οποίες δε συνδέονται απαραίτητα μεταξύ τους. Ο "φιλελευθερισμός" με την κλασική έννοια του όρου αναφέρεται στο πολιτικό κίνημα που γεννήθηκε μαζί με την άνοδο της αστικής τάξης το 18ο αιώνα και αποτέλεσε την ιδεολογία της, τον τρόπο με την οποίο η αστική τάξη κατανόησε τον κόσμο, δηλαδή την κοσμοθεωρία της. Οι αντιφάσεις του προκύπτουν από το γεγονός ότι έπρεπε να νομιμοποιήσει τόσο τις επαναστάσεις που έφεραν την τάξη αυτή στην εξουσία όσο και τα συντηρητικά συστήματα κυριαρχίας που αναδύθηκαν μέσω της λειτουργίας του καπιταλισμού. Στο ξεκίνημα του, ο φιλελευθερισμός εξέφρασε επίσης τα συμφέροντα της τάξης των ιδιοκτητών δούλων ή υπηκόων που διαμορφωνόταν καθώς το καπιταλιστικό σύστημα εδραιωνόταν, εν μέρει χάρη στις αδίστακτες πρακτικές της απαλλοτρίωσης και καταπίεσης που εφαρμόζονταν στη μητρόπολη, και ιδιαίτερα στις αποικίες, τις οποίες ο Μαρξ περιέγραφε σαν «πρωταρχική καπιταλιστική συσσώρευση». Σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα, ο φιλελευθερισμός θυσίασε συχνά τη δημοκρατία στο βωμό της αποικιοκρατίας, της σκλαβιάς και της αυτοκρατορίας. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός έχει ταυτιστεί με μείωση του κρατισμού, περιορισμό των παρεμβάσεων του κράτους στην οικονομία και απελευθέρωση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας από τη γραφειοκρατία και τις διοικητικές ρυθμίσεις. Κοινωνικός φιλελευθερισμός (ή σοσιαλφιλελευθερισμός) είναι η πεποίθηση ότι ο φιλελευθερισμός πρέπει να περιλαμβάνει κοινωνική δικαιοσύνη. Διαφέρει από τον κλασικό φιλελευθερισμό στο ότι πιστεύει πως ο θεσμικός ρόλος του κράτους πρέπει να επεκτείνεται στη διευθέτηση ζητημάτων όπως η ανεργία, η υγειονομική περίθαλψη και η μόρφωση. Ο φιλελευθερισμός είναι η ιδεολογία της τάξης των καπιταλιστών, άρα συνδέεται στενά με τον πολιτικό χώρο της ευρύτερης «Δεξιάς» (βλ. παρακάτω)

Νεοφιλελευθερισμός: χαρακτηρίζει σήμερα ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου φιλελευθερισμού, ως ακραία επέκτασή του. Η νεοφιλελεύθερη αντίληψη πρεσβεύει την ολοκληρωτική απόσυρση του κράτους από κάθε δραστηριότητα και ρυθμιστικό ρόλο πέραν του στρατού, της αστυνομίας και της δικαιοσύνης. Αντιμάχεται σκληρά οποιαδήποτε κοινωνική διάσταση στο ρόλο του κράτους, θεωρώντας την εμπόδιο για την ελεύθερη ανάπτυξη της αγοράς, οι νόμοι της οποίας (σύμφωνα με όσα διακηρύσσει) μπορούν να ρυθμίσουν από μόνοι τους τη λειτουργία της κοινωνίας (γεγονός που πρακτικά ισχύει σπάνια και ανατρέπεται συχνά, με τα γνωστά σήμερα καταστροφικά αποτελέσματα – καπιταλιστική κρίση). Η νεοφιλελεύθερη αντίληψη αντιμάχεται επίσης τον συνδικαλισμό και την ύπαρξη πολιτικών προστασίας των εργαζομένων (άρα και τα εργασιακά δικαιώματα), με το ίδιο σκεπτικό. Τέλος, δεν παραδέχεται την ύπαρξη κοινωνίας αλλά την ύπαρξη μόνο των ατόμων. Τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη εφάρμοσαν για πρώτη φορά στην πράξη ο δικτάτορας Αουγκούστο Πινοσέτ στη Χιλή, η κυβέρνηση των Συντηρητικών υπό τη Μ. Θάτσερ στην Μ. Βρετανία και η κυβέρνηση των Ρεπουμπλικάνων υπό τον Ρ. Ρήγκαν στις ΗΠΑ. Σήμερα εφαρμόζεται κι επιβάλλεται πολιτικά στην Ευρώπη (με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα) κυρίως από την Γερμανίδα καγκελάριο Μέρκελ, έχοντας όμως και ομοϊδεάτες στην Ελλάδα, κυρίως Δεξιά πολιτικά κόμματα, τα οποία βέβαια υποστηρίζουν και τα γνωστά καπιταλιστικά νεοφιλελεύθερα «μνημόνια». Είναι γεγονός ότι ο καπιταλισμός, στην ακραία νεοφιλελεύθερη εκδοχή του, βυθίζεται σε μια μεγάλη κρίση, όχι μόνο δημοσιονομική, αλλά γενικευμένη και σύνθετη, που απηχεί πια σε όλο τον πλανήτη. Είναι επίσης γεγονός ότι η περιβόητη «ανάπτυξη», όπως νεοφιλελεύθερα νοείται, στοχεύει (άλλοτε φανερά κι άλλοτε κρυφά) υπέρ των κεφαλαιοκρατών κι όχι των εργαζομένων.

Σοσιαλισμός: είναι κοινωνική, οικονομική και πολιτική θεωρία κατά την οποία η κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής αντικαθιστά την ατομική ιδιοκτησία. Ο όρος ιστορικά αφορά ένα πολιτικό κίνημα του 19ου αιώνα, γέννημα των οικονομικοκοινωνικών συνθηκών της βιομηχανικής επανάστασης. Οι αντιλήψεις του σοσιαλισμού μπορούν να αναζητηθούν στις απαρχές της Γαλλικής Επανάστασης. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σοσιαλισμού είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και η δημιουργία νέων συλλογικών σχέσεων παραγωγής, διανομής των προϊόντων και κατανομής του κοινωνικού πλούτου κάθε κοινωνίας ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε πολίτη. Πολιτικά ο σοσιαλισμός έχει συσχετιστεί τόσο με συστήματα λήψης αποφάσεων βασισμένα στην άμεση δημοκρατία, όσο και στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία ή στον ολοκληρωτισμό (εθνικοσοσιαλισμός). Ο Σοσιαλισμός συσχετίζεται στενά με τον όρο «Αριστερά». Βασικός εκπρόσωπος της λεγόμενης σοσιαλιστικής «κεντροαριστεράς» στην Ελλάδα νοούνταν από τη μεταπολίτευση και μετά το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ). Μια κύρια και βάσιμη κριτική που ασκείται στο παραπάνω κόμμα σήμερα είναι ότι έχει χάσει το σοσιαλιστικό του χαρακτήρα και κλίνει πια πολιτικά περισσότερο προς τη Δεξιά κι όχι την Αριστερά. Πρόκειται για τη λεγόμενη πολιτική «μετάλλαξη». Έτσι το ΠΑΣΟΚ θεωρείται σήμερα, από μια μεγάλη μερίδα πολιτών (ακόμα και πρώην ψηφοφόρων του) ως Σοσιαλιστικό κίνημα μόνο κατ’ όνομα κι όχι στην ουσία, εφόσον με την πολιτική που υιοθετεί και εφαρμόζει, ειδικά τα τελευταία χρόνια, δεν δύναται να νοείται ότι ανήκει πλέον στη σοσιαλιστική «κεντροαριστερά», γεγονός που γίνεται φανερό για όποιον γνωρίζει βασική πολιτική θεωρία (όπως κι εδώ περιγράφεται συνοπτικά).

Κομμουνισμός: Οι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς ήταν οι πρώτοι που έθεσαν τη θεωρητική βάση για τον κομμουνισμό ως σοσιαλιστικό πολιτικό κίνημα. Σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία ο κομμουνισμός αποτελεί την ανώτατη, τελική εξελικτική βαθμίδα της κοινωνίας, στην οποία πλέον δεν λαμβάνεται υπόψη η έννοια κράτος και δεν νοείται ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ή διακριτές κοινωνικές τάξεις. Στον κομμουνισμό η ιδιοκτησία είναι συλλογική και όλοι οι άνθρωποι έχουν ισότιμα κοινωνικά δικαιώματα. Τα μέσα παραγωγής (π.χ. γαίες, εργοστάσια, μεγάλες επιχειρήσεις) αποτελούν κοινωνική - κοινοτική ιδιοκτησία και όχι ατομική, ενώ υφίστανται συλλογική διαχείριση από τους εργαζόμενους με στόχο την κάλυψη των υλικών αναγκών όλων των πολιτών. Ως πολιτικός χώρος, τοποθετημένος στο ευρύτερο πλαίσιο - άκρο της Αριστεράς, ο κομμουνισμός εκφράζει αυτήν την προσδοκόμενη κοινωνία μέσω ενός σοσιαλιστικού λαϊκού κινήματος το οποίο αντιτίθεται στον καπιταλισμό (βλ. παραπάνω). Ο κομμουνισμός, ως υπαρκτός σοσιαλισμός, όπως εφαρμόσθηκε στη Σοβιετική Ένωση, ήταν το πρώτο ιστορικά εφαρμοσμένο κρατικό εγχείρημα ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα, αλλά (για λόγους που δεν θα αναλυθούν σ’ αυτό το άρθρο) μετατράπηκε, μέσα από πολλά συστημικά προβλήματα και σωρεία λαθών, σε ολοκληρωτικό – καταπιεστικό καθεστώς, το οποίο κατέρρευσε τελικά, αφήνοντας τον καπιταλισμό να δρα πια μονοπωλιακά κι ανενόχλητα. Στην Ελλάδα ο κομμουνισμός εκπροσωπείται πολιτικά, στο μεγαλύτερο βαθμό, κυρίως από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ).

Αριστερά: αναφέρεται κυρίως σε πολιτικές αντιλήψεις και θέσεις που μπορούν να χαρακτηριστούν «κοινωνικές». Συντίθεται από διάφορους πολιτικούς χώρους (από ακροαριστερούς ως κεντροαριστερούς) που μπορεί να έχουν ακόμη και αντικρουόμενες απόψεις για την οικονομική, πολιτική και κοινωνική οργάνωση^. Στη σημερινή εποχή η κοινή συνισταμένη των αριστερών πολιτικών απόψεων είναι η έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη, στην ισότητα, στην αλληλεγγύη, στην προάσπιση του δημόσιου χαρακτήρα των βασικών αγαθών (π.χ. παιδεία, υγεία), στην περιβαλλοντική προστασία και στην εναντίωση απέναντι σε μία σειρά ανισωτικών αντιλήψεων, όπως ο ρατσισμός, ο εθνικισμός και η θρησκοληψία. Σε κεντρική διαφορά μεταξύ όλων των τάσεων της Αριστεράς και της Δεξιάς έχει αναδειχθεί ο βαθμός ελευθερίας της αγοράς: η Δεξιά προωθεί την ελαχιστοποίηση του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία και τη μέγιστη ελευθερία της αγοράς και των ιδιωτικών κεφαλαίων με στόχο την αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης, ενώ η Αριστερά αντιπαραθέτει την ενίσχυση της κρατικής πρόνοιας προς όφελος των αδύναμων κοινωνικών τάξεων, τη διατήρηση ρυθμιστικών ελέγχων επί των αγορών και την προοδευτική φορολόγηση αναλογικά με το εισόδημα (ώστε οι πλουσιότεροι να επωμίζονται μεγαλύτερο φορολογικό βάρος). Η Αριστερά ως το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αγωνίζονται υπέρ της προστασίας των καταπιεζόμενων κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων, ή/και ταυτόχρονα παλεύουν για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση μιας νέας αταξικής/ακρατικής κοινωνίας (κομμουνισμός) δεν είναι ενιαία. Σύμφωνα με τις ίδιες τις δυνάμεις που εντάσσονται σε αυτήν, διαχωρίζεται στην μεταρρυθμιστική (ρεφορμιστική) Αριστερά και στην επαναστατική Αριστερά. Στην Ελλάδα τα βασικότερα Αριστερά κόμματα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, η Δημοκρατική Αριστερά και (με επιφύλαξη - στο άκρο της ευρύτερης αριστεράς) το ΚΚΕ.

Παρατήρηση: Επειδή συχνά επικρατεί μια σχετική πολιτική σύγχυση ξεκαθαρίζουμε ότι αριστερός πολιτικά δεν σημαίνει απαραίτητα και κομμουνιστής! Υπάρχουν βέβαια, όπως είδαμε, αρκετά κοινά σημεία (π.χ. όσον αφορά το κοινωνικό κράτος και την προστασία των εργαζομένων) αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο κομμουνισμός τοποθετείται ιδεολογικά στο αριστερό άκρο του Αριστερού χώρου, γεγονός που διαφαίνεται π.χ. από την απόλυτη θέση όσον αφορά την κατάλυση κάθε ατομικής ιδιοκτησίας, αγοράς, κράτους, κοινωνικών τάξεων και την κοινωνικοποίηση (θεωρητικά υπέρ του λαού) των πάντων. Η παραπάνω σοβαρή διαφοροποίηση καθίσταται εξαιρετικά σημαντική και έτσι εξηγείται π.χ. η πρόσφατη δήλωση-απάντηση του ΚΚΕ στο κάλεσμα για ενωτική αριστερά από τον ΣΥΡΙΖΑ: «το ΚΚΕ δεν ανήκει στην αριστερά αλλά στον κομμουνισμό!» Θεωρούμε πάντως ορθότερη πολιτικά κι ιστορικά την εξής τοποθέτηση: Όλοι οι αριστεροί δεν είναι απαραίτητα και κομμουνιστές αλλά το αντίθετο μπορεί να ισχύει, εφόσον ο κομμουνισμός εντάσσεται πολιτικά (έχοντας πολλά κοινά σημεία) στην ευρύτερη αριστερά (έστω στα άκρα του αριστερού φάσματος) όπως ήδη εξηγήσαμε παραπάνω.

Δεξιά: ως όρος στο πολιτικό λεξιλόγιο οφείλεται στην Γαλλική Επανάσταση (1789), όταν τα συντηρητικά κόμματα κάθισαν στα δεξιά (ως προς τον πρόεδρο) έδρανα του κοινοβουλίου, ενώ τα κόμματα που ζητούσαν ριζικές αλλαγές (προοδευτικά-επαναστατικά) κατελάμβαναν τα αριστερά έδρανα. Πιο συγκεκριμένα, ο όρος καθιερώθηκε το 1791, που στις πρώτες συνελεύσεις οι οπαδοί του βασιλικού καθεστώτος κατέλαβαν την εν λόγω πτέρυγα του κοινοβουλίου. Έκτοτε, η συνήθεια αυτή επικράτησε σχεδόν σε κάθε Βουλή. Ο όρος αναφέρεται κυρίως σε αντιλήψεις και θέσεις που μπορούν να χαρακτηριστούν ως συντηρητικές. Ανάλογα με την εποχή και τα συμφραζόμενα ωστόσο ο όρος υπόκειται σε διαφορετικές ερμηνείες: ως δεξιοί χαρακτηρίζονται στη σύγχρονη εποχή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού οι οπαδοί της νεοφιλελεύθερης πολιτικής (βλ. παραπάνω) και της ελεύθερης αγοράς στην οικονομία. Τα κύρια κόμματα που ανήκουν παραδοσιακά στον ευρύτερο χώρο της Δεξιάς στη χώρα μας είναι η Νέα Δημοκρατία, η Δημοκρατική Συμμαχία, το ΛΑΟΣ, κ.ά. (Σημείωση: το νεοσύστατο ανερχόμενο κίνημα των Ανεξάρτητων Ελλήνων αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση επειδή, αν και συχνά χαρακτηρίζεται ως δεξιών καταβολών, συνδυάζει κι άλλα ετερόκλητα πολιτικά στοιχεία, με προγραμματική έμφαση στην απονομή δικαιοσύνης και μείωση ανισοτήτων, με αποτέλεσμα να μην κατατάσσεται στην κλασική Δεξιά). Σήμερα οι περισσότερες δεξιές πολιτικές χαρακτηρίζονται από το αίτημα της ελαχιστοποίησης του κρατικού παρεμβατισμού, έτσι ώστε το κράτος να έχει την ιδιότητα του παρατηρητή και όχι του ρυθμιστή των κοινωνικών πεπραγμένων, με τις δυνάμεις της ελεύθερης αγοράς να αναλαμβάνουν τον ρόλο του απόλυτου ρυθμιστή (γεγονός που αποβαίνει συχνά καταστροφικό, όπως προαναφέραμε και σήμερα βιώνουμε!) Οι Δεξιές πολιτικές, όπως φανερώνουν διαχρονικά τα ιστορικά γεγονότα, αντιπαρατίθενται με την κοινωνική δικαιοσύνη-πρόνοια και γενικά τις ιδέες της Αριστεράς.

Εθνικισμός-Εθνικοσοσιαλισμός: ο Εθνικισμός (αγγλ. nationalism) είναι πολιτική ιδεολογία που υποστηρίζει την ιδέα της εθνικής ταυτότητας για μία συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων. Χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς με ποικίλους τρόπους, πότε ως συνεκτικός κρίκος για εθνική ενότητα κι ανεξαρτησία, πότε ως ιδεολογικό όχημα εθνικού φανατισμού, ακόμα και φασισμού, στην ακραία του έκδοση. Ο όρος εθνικοσοσιαλισμός επινοήθηκε από τον Γάλλο φιλόσοφο Maurice Barrès ο οποίος απέρριψε τον πλουραλισμό, τον ατομικισμό και τον υλισμό και βασίστηκε στον ρατσισμό, αντισημιτισμό και την συνωμοσιολογία της αντεπαναστατικής Δεξιάς, παντρεύοντας αυτά τα ιδεολογήματα ταυτόχρονα με τον σοσιαλισμό και τον εθνικισμό της ρεπουμπλικανικής αντι-φιλελεύθερης Αριστεράς. Ο εθνικοσοσιαλισμός διαφέρει από τον Ιταλικό και Ισπανικό φασισμό, ο οποίος σήμερα εκφράζεται σε μεγάλο ποσοστό από τα κόμματα της άκρας δεξιάς. Ο κλασικός εθνικοσοσιαλισμός τάσσεται ενάντια στον καπιταλισμό που τον θεωρεί υπαίτιο για την καταρράκωση του εθνικού ιδεώδους. Σε αντίθεση όμως με τον σοσιαλισμό του Μαρξ, ο εθνικοσοσιαλισμός δεν αντιτίθεται στην ατομική ιδιοκτησία, αλλά συνεχίζει να παρουσιάζει αρκετά κοινά με τον Μπολσεβικισμό, κυρίως λόγω του ότι απευθύνεται στην εργατική τάξη. Ωστόσο όμως, δεν θεωρείται ούτε αριστερό αλλά ούτε και δεξιό ρεύμα (επικρατεί συχνά μεγάλη πολιτική σύγχυση σχετικά με αυτό το θέμα). Κατατάσσεται στην κατηγορία της «Τρίτης Θέσης» (Third Position). Οι ιδεολογικές αρχές του εθνικοσοσιαλισμού και η εφαρμογή τους στην πράξη οδήγησαν στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, στο Ολοκαύτωμα και στα στρατόπεδα εξόντωσης. Ο ιταλικός Φασισμός κι ο γερμανικός Ναζισμός είναι τα βασικότερα παραδείγματα που δείχνουν την ισχύ που είχαν αυτές οι θεωρίες στους λαούς κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε τη δεκαετία του '30. Στη σύγχρονη Ελλάδα δρουν διάφορες εθνικιστικές ομάδες, όπως η Χρυσή Αυγή και ο Μαύρος Κρίνος. Πίσω όμως από την εθνικιστική-πατριωτική «βιτρίνα» κρύβονται συχνά και ανομολόγητες νεοναζιστικές ή νεοφασιστικές τάσεις. Οι εθνικιστικές ομάδες αποτελούνται κυρίως από κάποιους νέους που, λόγω της πολύπλευρης σύγχρονης κρίσης, αναζητούν βίαιες διεξόδους κι ιδεολογικά άλλοθι για τις πράξεις τους και κατηγορούνται συχνά για εγκληματικές πράξεις εις βάρος μεταναστών, μειονοτήτων, ομοφυλόφιλων, αριστερών και αναρχικών αλλά και για σύμπραξη με τις δυνάμεις καταστολής (παρακράτος). Η ναζιστική (βλ. Χίτλερ) ιδεολογία είναι έντονα επηρεασμένη από τον φασισμό που εγκαθίδρυσε ο Μουσολίνι στην Ιταλία. Πρόκειται για ιδεολογία, έντονα διαποτισμένη από αντιλήψεις φυλετικών διακρίσεων – φυλετικού μίσους (ρατσισμού), εθνικισμού, στρατοκρατίας αλλά και δημιουργίας παραστρατιωτικών (παρακρατικών) οργανώσεων. Ο ολοκληρωτισμός είναι από τα βασικά ιδεολογικά σημεία του Ναζισμού. Προορισμός του κάθε πολίτη – στρατιώτη είναι ένας και μοναδικός: Η τυφλή υπακοή στον Ηγέτη. Σύμφωνα με τη ναζιστική-εθνικιστική ιδεολογία μόνο οι καθαρόαιμοι Γερμανοί ανήκουν στην «Άρια» φυλή, η οποία είναι ανώτερη όλων των υπόλοιπων φυλών, άρα οι υπόλοιπες φυλές απλώς οφείλουν να υποταχθούν στην υποτιθέμενη «ανωτερότητά» της.

Οικολογικό κίνημα: είναι ένα πολιτικό και κοινωνικό κίνημα που αντιμάχεται την περιβαλλοντική ρύπανση, την κλιματική αλλαγή και άλλες διαταραχές του φυσικού περιβάλλοντος οι οποίες οφείλονται στην αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ προτάσσει έντονα τη λεγόμενη βιώσιμη «πράσινη» ανάπτυξη. Πρόκειται για μία ποικιλία διαφορετικών τάσεων οι οποίες αναδύθηκαν στο πλαίσιο των νέων κοινωνικών κινημάτων της δεκαετίας του 1960. Ορισμένες από αυτές υποστηρίζουν την προστασία του περιβάλλοντος για να επιτύχουν την ανθρώπινη ευημερία και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, ενώ άλλες (όπως η βαθιά οικολογία) επειδή προσδίδουν αυταξία στη φύση (εγκατάλειψη του ανθρωποκεντρισμού που χαρακτηρίζει την ανάπτυξη των κοινωνιών έως σήμερα). Συχνά, αλλά όχι πάντα, οι διάφορες τάσεις του οικολογικού κινήματος τοποθετούνται στο ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο της Αριστεράς (αυτό εξηγείται λογικά επειδή η Αριστερά έχει ιδεολογικά ως κύριο γνώμονα την κοινωνική δικαιοσύνη και προστασία κι όχι το κέρδος – ανάπτυξη με κάθε θυσία, ακόμα κι οικολογική ή ανθρωπιστική καταστροφή, όπως πρεσβεύει πολιτικά η Δεξιά - καπιταλιστική ιδεολογία.).

Από όλα τα παραπάνω αναφερόμενα προκύπτουν κάποια πολύ ενδιαφέροντα κι αποκαλυπτικά βασικά συμπεράσματα, αλλά και προσωπικές κρίσεις - σκέψεις που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με αυτά:

1) Η κρίση που βιώνουμε είναι πρωτίστως πολιτική - καπιταλιστική και ξεπερνά τα όρια της Ελλάδας, αποκτώντας πια παγκόσμια εμβέλεια. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν ευθύνονται για την κρίση π.χ. οι διεφθαρμένοι πολιτικοί που κυβέρνησαν την Ελλάδα, αλλά η κρίση αυτή συνδέεται άρρηκτα και με το καπιταλιστικό σύστημα. Το πρόβλημα τελικά δεν είναι η κρίση του καπιταλισμού αλλά ο ίδιος ο καπιταλισμός, ως σύστημα κι ιδεολογία. Η σύμφυτη με τον καπιταλισμό λογική της ασύστολης διεύρυνσης του κέρδους απαιτεί άκρατη ιδιωτικοποίηση (ξεπούλημα) των δημόσιων αγαθών, επιμήκυνση του χρόνου εργασίας, ελευθερία των απολύσεων, μείωση των κοινωνικών δαπανών και δικαιωμάτων, απαλλαγές για τους επιχειρηματίες, δηλαδή, με άλλα λόγια κοινωνική ανισότητα και αδικία. Είναι φανερό ότι ο καπιταλισμός, ως σύστημα, «θεοποιεί» το κέρδος κι αδιαφορεί για τον άνθρωπο. Ο καπιταλισμός λοιπόν φτιάχτηκε για την ευημερία των «αγορών» κι όχι των ανθρώπινων κοινωνιών.

2) Η Αριστερά (εξ ιδεολογικού ορισμού) πρεσβεύει γενικά κοινωνική δικαιοσύνη, κοινωνικό κράτος και εργασιακά δικαιώματα, ενώ η Δεξιά αντιτίθεται (λίγο-πολύ) σ’ αυτά, σύμφωνα με όλα τα ιστορικοπολιτικά δεδομένα, από το παρελθόν ως και σήμερα. Με βάση τα παραπάνω προκύπτει το εξής εύλογο ερώτημα: με ποια λογική υποστηρίζει π.χ. ένας εργαζόμενος-μισθωτός τη Δεξιά πολιτική, εφόσον αυτή ιδεολογικά πρεσβεύει κάτι που δεν τον ωφελεί αλλά τον ζημιώνει;! Ας το σκεφτούμε λίγο! Αποτελεί μεγάλη λογική αντίφαση να ψηφίζουν οι εργαζόμενοι Δεξιά κόμματα, εφόσον η Δεξιά πολιτική τάσσεται ιδεολογικά υπέρ του περιορισμού των εργασιακών δικαιωμάτων! Πως είναι λοιπόν δυνατό λογικά να έχουν την ίδια πολιτική ιδεολογία οι καπιταλιστές (οι οποίοι επιθυμούν κι επιχειρούν διακαώς τη μεγαλύτερη δυνατή αύξηση κερδών εις βάρος των εργασιακών δικαιωμάτων και μισθών των εργαζομένων) με τους εργαζόμενους;! Αξίζει λοιπόν να αναρωτηθεί ο καθένας τι αληθινά υποστηρίζει και γιατί! Έτσι μόνο θα μπορεί ο κάθε πολίτης να κάνει καθαρή - συνειδητή - πολιτική επιλογή!

3) Πως εξηγείται λογικά κάποιος που δεν είναι καθαρόαιμος Γερμανός (άρα δεν ανήκει στην «άρια» φυλή) να είναι οπαδός της νέο-ναζιστικής ιδεολογίας, εφόσον αυτή τον θεωρεί «κατώτερο» άνθρωπο;! Πως μπορεί π.χ. ένα κόμμα να θεωρείται ελληνικό – πατριωτικό όταν πρεσβεύει γερμανικές – ναζιστικές αρχές; Τι μας έχει διδάξει η Ιστορία σχετικά με όλα αυτά; Ας αναρωτηθεί ο κάθε ενδιαφερόμενος!

4) Η ιστορία αποκαλύπτει και διδάσκει πως σε περιόδους έντονης κρίσης (ιδεολογικής-κοινωνικής-πολιτικής-οικονομικής) στρέφονται περισσότεροι άνθρωποι σε ακραία, συντηρητικά (συνήθως ακροδεξιά) και συχνά επικίνδυνα-εγκληματικά πολιτικά ιδεολογήματα, έχοντας προφανώς τη λανθασμένη αντίληψη ότι η βία, το μίσος, η καταπίεση, ο φανατισμός κι ο φασισμός είναι η λύση.

Τελειώνοντας αυτό το άρθρο, ελπίζω να αποδείχθηκε αποκαλυπτικό και χρήσιμο. Εύχομαι να σκεφτόμαστε εμείς οι άνθρωποι καλύτερα και σοφότερα πριν ψηφίζουμε τι μέλλον θέλουμε. Κάθε πολιτική επιλογή έχει επιπτώσεις, άρα πρέπει να γίνεται με συνειδητή ιστορική ευθύνη. Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα! Το μίσος, ο φανατισμός κι ο φασισμός δεν αποτελούν λύση για μια καλύτερη ζωή. Κλείνω αυτό το άρθρο με ένα αγαπημένο ρητό: Μόνο αν μάθουμε να αγαπάμε πραγματικά θα αλλάξουμε αυτό τον κόσμο (προς το καλύτερο!)

Αστέριος Φακίτσας (Ιστορικός-Πολιτισμολόγος)